Mądrość i wyobraźnia w fizyce

Wspo­mnie­nie o pro­fe­sorze Ja­nuszu Wil­czyń­skim na XXIII Nuc­le­ar Phy­sics Work­shop „Ma­rie & Pier­re Cu­rie”.

Od 27 wrze­śnia do 2 pa­ździer­ni­ka b. r. w Ka­zi­mie­rzu Dol­nym odby­ła się mię­dzy­na­ro­do­wa kon­fe­ren­cja XXIII Nuc­le­ar Phy­sics Work­shop „Ma­rie & Pier­re Cu­rie”. Jej or­ga­ni­za­to­rem jest Ka­te­dra Fi­zy­ki Te­ore­tycz­nej Uni­wer­sy­te­tu Ma­rii-Cu­rie Skło­dow­skiej w Lu­bli­nie. Jest to co­rocz­ne spo­tka­nie gro­ma­dzą­ce kil­ku­dzie­się­ciu na­ukow­ców z ca­łe­go świa­ta, zaj­mu­ją­cych się ba­da­niem struk­tu­ry i roz­pa­dów ją­der ato­mo­wych.

Wspó­łor­ga­ni­za­to­rem te­go­rocz­nej kon­fe­ren­cji jest Na­ro­do­we Cen­trum Ba­dań Ją­dro­wych. Obec­ność in­sty­tu­tu ak­cen­tu­je spe­cjal­na se­sja po­świę­co­na pa­mię­ci i do­ko­na­niom pro­fe­sora Ja­nusza Wil­czyń­skiego – świa­to­wej kla­sy eks­per­ta w fi­zy­ce ją­dro­wej. Pro­fe­sor, ja­ko je­den z czo­ło­wych fi­zy­ków ją­dro­wych w Pol­sce, ak­tyw­nie uczest­ni­czył w pro­gra­mach ba­daw­czych pol­skiej ato­mi­sty­ki, po­cząt­ko­wo na Uni­wer­sy­te­cie Ja­giel­loń­skim i w Zjed­no­czo­nym In­sty­tu­cie Ba­dań Ją­dro­wych w Dub­nej, na­stęp­nie w In­sty­tu­cie Fi­zy­ki Ją­dro­wej w Kra­ko­wie, a od 1980 ro­ku w In­sty­tu­cie Pro­ble­mów Ją­dro­wych a po­tem w NCBJ w Świer­ku.

Uro­czy­stą se­sję 2 pa­ździer­ni­ka popro­wa­dził prof. dr hab. Krzysz­tof Po­mor­ski z Uni­wer­sy­te­tu Ma­rii-Cu­rie Skło­dow­skiej. Prof. An­ge­lo Pa­ga­no z INFN w Ka­ta­nii wy­sta­pił na niej z re­fe­ra­tem „Ja­nusz Wil­czyń­ski: Ti­me sca­le of nuc­le­ar re­ac­tions from de­ep in­e­la­stic to pro­jec­ti­le-target frag­men­ta­tion”, a prof. Ra­fał Bro­da z IFJ PAN w Kra­ko­wie za­pre­zen­to­wał sze­ro­ki za­kres ba­dań Pro­fe­sora „Ja­nusz Wil­czyń­ski – wis­dom and ima­gi­na­tion in phy­sics”.

Prof. dr hab. Adam So­bi­czew­ski z Na­ro­do­we­go Cen­trum Ba­dań Ją­dro­wych, któ­ry tak wspo­mi­na wy­bit­ne­go fi­zy­ka.

„Cha­rak­te­ry­stycz­ne dla prac Wil­czyń­skiego jest to, że ra­zem z ba­da­niem do­świad­czal­nym pro­wa­dził bar­dzo am­bit­ne, ory­gi­nal­ne i twór­cze ba­da­nia in­ter­pre­ta­cyj­ne. Mia­ły one na ce­lu po­zna­nie me­cha­ni­zmu re­ak­cji cięż­ko-jo­no­wych. Na przy­kład, ana­li­zu­jąc ogra­ni­cze­nia dla prze­kro­ju czyn­ne­go na two­rze­nie ją­dra zło­żo­ne­go, wpro­wa­dził on po­ję­cie „si­ły kon­tak­to­wej”, tj. si­ły przy­cią­ga­nia ją­dro­we­go w sy­tu­acji, gdy sty­ka­ją się one po­wierzch­nia­mi. Prze­pro­wa­dzo­ne przez nie­go osza­co­wa­nia tej si­ły na pod­sta­wie mo­de­lu kro­plo­we­go da­ły bar­dzo do­bre wy­ni­ki na kry­tycz­ny mo­ment pę­du. Po­ję­cie si­ły kon­tak­to­wej sta­ło się punk­tem wyj­ścia dla do­ko­na­ne­go na­stęp­nie (przez W. J. Świą­tec­kie­go i współ­pra­cow­ni­ków w Ber­ke­ley) uogól­nie­nia na tzw. si­ły zbli­że­nia lub po­ten­cjał zbli­że­nia (pro­xi­mi­ty po­ten­tial), bar­dzo sze­ro­ko uży­wa­ne­go do dzi­siaj w fi­zy­ce ją­dro­wej. Bar­dzo tak­że ory­gi­nal­na i twór­cza by­ła in­ter­pre­ta­cja re­ak­cji głę­bo­ko-nie­ela­stycz­nej za po­mo­cą kla­sycz­nej funk­cji od­chy­le­nia, od­po­wia­da­ją­cej przy­pad­ko­wi wy­stę­po­wa­nia sił nie­za­cho­waw­czych.

W in­ter­pre­ta­cji tej prof. Wil­czyń­ski mógł ści­śle po­wią­zać dys­sy­pa­cję ener­gii ki­ne­tycz­nej ru­chu względ­ne­go z ką­tem od­chy­le­nia. Bar­dzo po­moc­ny był tu spo­rzą­dzo­ny po raz pierw­szy przez nie­go dwu­wy­mia­ro­wy wy­kres po­dwój­ne­go róż­nicz­ko­we­go prze­kro­ju czyn­ne­go w funk­cji ener­gii i ką­ta wy­lo­tu da­ne­go pro­duk­tu re­ak­cji. Wy­kres ten wszedł do li­te­ra­tu­ry świa­to­wej pod na­zwą „wy­kre­su Wil­czyń­skiego”. I tak by­ło we wszyst­kich je­go sta­żach na­uko­wych: w ZIBJ (1963–66 i 1967–72), w In­sty­tu­cie Niel­sa Boh­ra w Ko­pen­ha­dze (1972–74), w In­sty­tut de Phy­si­que Nuc­le­aire w Or­say (1976), w Kern­fy­sisch Ver­snel­ler In­sti­tu­ut w Gro­nin­gen (1977–79, 1989–91), w Na­tio­nal Su­per­con­duc­ting Cy­klo­tron La­bo­ra­to­ry w East Lan­sing (USA) oraz w Law­ren­ce Ber­ke­ley Na­tio­nal La­bo­ra­to­ry w Ber­ke­ley (USA) (1984–86). Osią­gnię­ty w cza­sie tych sta­ży ma­te­riał do­świad­czal­ny, w du­żej czę­ści opra­co­wy­wał w kra­ju. Wie­le z tych opra­co­wań we­szło do świa­to­we­go ka­no­nu fi­zy­ki re­ak­cji z cięż­ki­mi jo­na­mi. W ro­ku 1980 prze­niósł się do In­sty­tu­tu Pro­ble­mów Ją­dro­wych w Świer­ku. Prof. Wil­czyń­ski opu­bli­ko­wał po­nad 160 prac, w więk­szo­ści w głów­nych, bar­dzo do­brych cza­so­pi­smach po­świę­co­nych fi­zy­ce ją­dro­wej. By­ły one cy­to­wa­ne oko­ło 3.500 ra­zy i na­dal są cy­to­wa­ne. In­deks Hir­scha wy­no­si obec­nie 31. Du­żą część tych prac wy­ko­nał wspól­nie z mał­żon­ką, prof. Kry­sty­ną Si­wek-Wil­czyń­ską. Swo­je, licz­ne re­fe­ra­ty wy­gła­szał pro­stym, przy­stęp­nym, a jed­no­cze­śnie pre­cy­zyj­nym ję­zy­kiem. Otrzy­mał wie­le na­gród i wy­róż­nień, m.in. in­dy­wi­du­al­ną na­gro­dę Pol­skiego To­wa­rzy­stwa Fi­zycz­ne­go (PTF) za pra­ce w dzie­dzi­nie re­ak­cji z cięż­ki­mi jo­na­mi (1976), Na­gro­dę I stop­nia (zbio­ro­wą) Ra­dy Nau­ko­wej ZIBJ w Dub­nej (1976), in­dy­wi­du­al­ną Na­gro­dę II stop­nia Pań­stwo­wej Ra­dy ds. Wy­ko­rzy­sta­nia Ener­gii Ją­dro­wej (1978), Zło­ty Krzyż Za­słu­gi (1989), Na­gro­dę PTF im. Woj­cie­cha Ru­bi­no­wi­cza (1992), Krzyż Ka­wa­ler­ski Or­de­ru Odro­dze­nia Pol­ski (2015).

Prof. Wil­czyń­ski był jed­nym z naj­bar­dziej zna­nych na świe­cie pol­skich fi­zy­ków ją­dro­wych. Zmarł 22 pa­ździer­ni­ka 2015 r. w War­sza­wie. Do koń­ca ży­cia za­cho­wał peł­ną spraw­ność umy­słu pra­cu­jąc jesz­cze w ostat­nich dniach, wspól­nie z żo­ną i dok­to­ran­tem, nad ostat­nią ich pu­bli­ka­cją”.

W do­wód uzna­nia je­go za­sług Pre­zy­dent RP Bro­ni­sław Ko­mo­row­ski uho­no­ro­wał go Krzy­żem Ka­wa­ler­skim Or­de­ru Odro­dze­nia Pol­ski. Nie­ste­ty ze wzglę­du na zły stan zdro­wia nie mógł go ode­brać oso­bi­ście. Dy­rek­tor NCBJ prof. Krzysz­tof Ku­rek uro­czy­ście prze­ka­zał or­der wdo­wie, Pro­fe­sor Kry­sty­nie Si­wek-Wil­czyń­skiej.

Stro­na wy­da­rze­nia http://kft.umcs.lublin.pl/wfj/2016/